vrijdag 23 december 2011

"Ik ben geen thrillerschrijver!"

Dit interview verscheen eerder in het magazine Verzin.


Met Misdaad levert de Schotse auteur Irvine Welsh het indringende relaas van een losgeslagen flik die tijdens een reis naar Miami een netwerk van kindermisbruikers op het spoor komt. Geen evidente materie, want al verkende Welsh met Trainspotting, Acid House en Porno eerder de groezeligste uithoeken van de maatschappij, Misdaad is andere koek. “Denk alsjeblieft niet dat kindermisbruik gewoon het volgende exces in het rijtje is.”






Bij zijn doortocht in Antwerpen, in het kader van BorderKitchen, mag blijken dat Welsh een druk bevraagd man is. Een half uurtje tijd krijgen we, om de Schot uit te vragen over zijn nieuwe roman. Welsh zit middenin een minitour: na Antwerpen staan Den Haag ,Edinburgh, Hamburg en Berlijn op het lijstje, waarna hij terugkeert naar Chicago, de stad waar hij het merendeel van zijn tijd doorbrengt.

Voorwaar drukke tijden, meneer Welsh. Vindt u nog tijd om te schrijven?


Ik heb een tijdje vrij genomen om de eerste versie van m’n nieuwe roman te schrijven, zie je. In november wil ik teruggaan naar Miami en daar doorwerken tot kerstmis. Misdaad dateert alweer van 2009. Het is een beetje vreemd om er naar aanleiding van de Nederlandse vertaling, opnieuw over te beginnen. Maar ik vertrouw op jullie, journalisten, om me in te fluisteren waar dat boek ook weer over ging. Zo zie je meteen of je interviewer het effectief gelezen heeft of niet. (lacht.) Meestal lijkt de pers er een pak meer over te weten dan ikzelf, overigens.

Wat in Misdaad opvalt, is het door en door lelijke decor waarin het verhaal zich afspeelt. Is Miami een plaats die zich daartoe leent?



Miami is een weirde plaats, moet je weten. Het is een tropische plek, dus het licht is er fantastisch. Daardoor lokt het een internationale meute fashionista’s en fotografen aan. Geen wonder dat het er steeds vol fotomodellen loopt. Daarnaast heb je ook de verwende studenten die er hun spring break komen houden. Dus die glamoureuze, toeristische kant is er zeker wel. Maar daarnaast lijkt het wel alsof alle schooiers, buitenbeentjes en helaas ook seksmaniakken van de US vroeg of laat in Miami terechtkomen. Miami heeft dus ook die noir kant – niet voor niets spelen zoveel politieseries en detectives zich er af. Er is dus een enorm contrast tussen de bling bling aan de ene, en de totale duisternis aan de andere kant.

Lag het al op voorhand vast dat het verhaal zich in Miami zou afspelen?

Nee, integendeel. Eerst wilde ik het verhaal in Ierland situeren. Enkele jaren geleden barstte daar een groot schandaal los over kindermisbruik binnen de kerk. Voor het eerst werd er openlijk gesproken over die toestanden, die soms generaties lang verzwegen waren geweest. Ik was op dat ogenblik in Dublin en kon niet aan die verhalen ontsnappen. Ik wilde wel iets doen met dat onderwerp, maar op dat ogenblik kreeg je in Ierland een soort verzadiging. Bovendien: als dat verhaal in Ierland speelde, zou ik het over de kerk moeten hebben en dat wilde ik niet. Die religieuze connotaties, de vervlochten geschiedenis die Ierland en Schotland op dat vlak hebben, wilde ik buiten mijn verhaal houden. Het zou me alleen maar afleiden; iemand anders moet dat boek maar eens schrijven. Dus verhuisde ik het hele verhaal naar Florida. Ik trok er ook zelf heen en ben meteen beginnen schrijven.

Nochtans is je hoofdpersonage Ray Lennox een Schotse flik?

Ray Lennox is inderdaad een flik uit Edinburgh die in Miami verzeild raakt. Enerzijds heb je dat nodig voor de ontwikkeling van de intrige: hij mag dan wel een agent zijn, in Miami heeft hij geen macht. Anderzijds: bestaat er een groter contrast dan Edinburgh in de herfst tegenover het zonnige Miami? September, oktober en november zijn de ergste maanden in Edinburgh – erg somber. Dus het leek me wel interessant om Lennox, na al het gruwelijks dat hem in Edinburgh overkomen is, naar de hysterische zonneschijn van Miami te sturen.

Lennox is een jonge man, amper 35. Maar de hele tijd heb je het gevoel dat hij zoveel ouder is?

Inderdaad. Ik wilde ven Lennox een getaande, gebroken man maken. Hij heeft zijn beste jaren achter de rug, hij heeft niet meer de veerkracht en de passie van een jonge, ambitieuze kerel. De lezer moest kunnen voelen hoe erg die gast eraan toe is, met zijn chronische depressie, zijn drank- en drugsmisbruik. Alle vitaliteit is uit hem weggevloeid: alleen zijn antidepressiva lijken hem overeind te houden, en die raken al op tijdens het eerste hoofdstuk.

Is Lennox een held?

Dat denk ik niet, maar hij doet wel heroïsche dingen. Enerzijds heb je het thriller-achtige verhaal waarin hij het jonge meisje redt van de pedofielen en de slechteriken doet boeten. Voor mij zit de heroïek van Lennox’ verhaal vooral in het existentiële gevecht dat hij levert met zichzelf. Hij komt maar langzaam in het reine met de gebeurtenissen uit zijn jeugd die zijn hele leven getekend hebben. Pas wanneer hij begrijpt hoe dat zijn relaties met mensen heeft aangetast en inziet waarom hij al die jaren aan de drank en de drugs heeft gehangen, is er closure mogelijk. Hij ziet ook in dat hij niet zomaar een politieman wil zijn – eigenlijk interesseert dat politiewerk hem niet. Zijn rol is grootser, minder evident ook. Law and order is niet zijn ding, hij wil alleen seksdelinquenten achter de tralies krijgen, waar ook ter wereld. Zo kan hij eindelijk met zichzelf in het reine komen en dat is heel belangrijk: zoals veel slachtoffers van misbruik, heeft Lennox het idee dat hij diep vanbinnen ‘vuil’ is.

Tijdens je research voor dit boek heb je veel getuigenissen over seksueel misbruik gelezen en gehoord. Hoe scherm je jezelf af voor de gruwel die je tegenkomt?


Dat kun je niet, zo simpel is dat. Van veel verhalen die je hoort, word je gewoon niet goed. De aard van het materiaal dwong me wel om op een andere manier te gaan schrijven. Meestal begin ik aan een verhaal en blijf ik doorgaan tot het klaar is. Bij Misdaad heb ik pauzes moeten inlassen, even weggaan en dan terugkomen. Het heeft geen zin om boven die gruwelijke verhalen te blijven hangen tot je helemaal depressief en fucked up bent. Laat het dan even liggen, kom op adem en doe dan voort. En als de dingen echt te gek worden, kun je nog aan het verhaal beginnen sleutelen – dat is toch een belangrijke psychologische buffer. Bij film kun je dat veel minder.

Het was een moeilijke bevalling, dus? En net toen u de eerste versie klaar had, zei uw vrouw doodleuk dat het boek nergens op leek.

En weet je, ze had gelijk! Ze vond dat Lennox te wraakzuchtig was, daar kwam het op neer. Er zat niet genoeg zelfreflectie in zijn personage. De eerste versie van Lennox was een soort vigilante, die bij de boeven binnenvalt to kick some paedophile ass, in plaats van zijn eigen problemen onder ogen te zien. Maar je ontdekt pas tijdens het schrijven dat een personage dat soort lagen nodig heeft. Mijn vrouw was duidelijk van mening dat die bij Lennox nog te zeer ontbraken.
Dus u moest terug de modderpoel in?
Dat de eerste versie van dit boek mislukte, komt alleszins niet door luiheid. Misschien heb ik me net teveel laten opjagen door de gruwelijke verhaalstof, en te veel haast willen maken om de uitgang te vinden. Achteraf gezien had ik meer tijd moeten nemen. Het kon geen kwaad dat het verhaal even is blijven liggen en dat ik er daarna opnieuw in gedoken ben.

In uw werk spelen alles soorten excessen een rol: de uitwassen van de punk- en clubscène komen in uw werk aan bod. Is het kindermisbruik in dit boek een volgende exces, het hedonisme een stap te ver genomen?
Het is duidelijk een pedofiel hedonisme, dat klopt, maar ik denk dat het te ver gaat om het op dezelfde lijn te zetten met de andere subculturen in mijn werk. Er is toch wel een groot verschil tussen ongebreidelde lol hebben en ronddansen aan de ene kant, en kinderen aanranden voor de kick aan de andere. Het zijn minderjarigen die zonder hun toestemming worden misbruikt. Dat is toch helemaal iets anders.

In België wordt Misdaad als een thriller verkocht. Beschouwt u zichzelf als een thrillerschrijver?

Helemaal niet. Het is triest om te zien hoe uitgevers moeten goochelen met genres om een boek in de markt gezet te krijgen. Het mag niet meer gewoon ‘fictie’ heten, of ‘sci-fi’ of whatever, het kind moet duidelijk een naam hebben. Erg blij word je daar niet van, maar het is aan de uitgever of de mensen van de marketing om een oplossing te vinden. Als schrijver word ik er gelukkig niet erg door geraakt: ik kan nog steeds de boeken schrijven die ik wil schrijven.

Misschien omdat u een gevestigde waarde bent?

Waarschijnlijk wel. Enkele vrienden van me zijn bekende schrijvers – in Schotland dan. En zij worden door hun uitgevers erg onder druk gezet om hun volgende boek een crime-boek te noemen, wat meteen ook gaat wegen op de inhoud. Maar hoe moet een uitgever anders zijn boeken nog aan de man brengen? Er verandert zo veel in het boekenvak, ook ten goede. Een van de beste dingen die ons overkomen is, de laatste jaren, is het failliet van de boekhandelketen Borders in de USA. Eindelijk is er weer ademruimte voor kleine boekhandels met een persoonlijke aanpak, in plaats van zo’n blockbuster die enkel verkoopt wat gemakkelijk in een format past. Er is een enorme leemte te vullen. Een vriend van me in Miami runt een onafhankelijke boekhandel. Ze hebben hem gevrààgd om vijf nieuwe filialen te openen, gewoon omdat daar ruimte voor is, nu Borders van het toneel verdwenen is. En hij kent de buurt, hij kent de stad: elk filiaal specialiseert in iets anders. Fotoboeken voor de glamourista’s op Miami Beach, verderop in de stad misschien wat meer Latinoliteratuur. En meer aandacht voor de plaatselijke schrijvers, die je bij Borders vergeefs zou zoeken. Ik wil dat ook terugvinden in de boekhandel: in één oogopslag zien waar de plaatselijke auteurs mee bezig zijn. Geen vijfduizend fookin’ Dan Browns of Harry Potters voor mij.

Heb je advies voor onze schrijvende lezers?

Quite a lot, actually. Ten eerste: Zorg dat je jezelf ként voordat je eraan begint. Veel mensen weten zeker dat ze schrijver zijn, maar zijn niet zeker waarom eigenlijk. Schrijver zijn wil zeggen dat je heel wat tijd in je eentje zult doorbrengen. Ik heb veel mensen gekend die aan de toog alvast erg goede schrijvers zijn: en maar leuteren over de geweldige romans en prachtige verhalen die ze gaan schrijven! Maar dan gaan ze naar huis en zitten ze met zichzelf opgescheept in een klein kamertje en worden ze gek. Je moet op voorhand weten wat dat betekent, maanden, jaren aan een stuk in je eigen gezelschap aan zo’n boek werken. Er zijn maar weinig mensen die daarin slagen zonder te flippen, hoe clever je voor de rest ook bent.
Ten tweede: wat je ook schrijft, werk je project af voordat je aan iets anders begint! Er zijn maar weinig schrijvers die verschillende verhalen tegelijk tot een goed einde brengen. Probeer het in zijn geheel neer te zetten, desnoods in zijn ruigste vorm, dan kun je achteraf nog bijschaven. Zelfs al ziet het eruit als een absolute fookin’ puinhoop, het is de fundering waarop je kunt verder bouwen. En maak een schema voor je personages met drie simpele basiscriteria: stay, play, lay.

Pardon?

Where do they stay, what do they play, who do they lay
? Als je weet waar iemand woont, wat voor muziek die graag luistert en met wie hij of zij naar bed gaat, heb je al een hoop stuff om de karakters mee te stofferen, dunkt me!