dinsdag 4 mei 2010

Malgré Maigret: omtrent Georges Simenon

Dit artikel verscheen in Frontaal, het blad van de alumni taal-en letterkunde aan de KULeuven.

Al bij leven was Georges Simenon (1903-1989) een legende. De geboren Luikenaar verkaste op zijn negentiende naar Parijs en begon daar zijn literaire carrière als feuilletonschrijver. In zijn schrijverscarrière, die zes decennia overspant, zou Simenon uiteindelijk meer dan 200 romans, novelles en verhalen schrijven. Het allerberoemdst werd echter de detective Jules Maigret, die in meer dan 75 romans de hoofdrol speelt. Simenonfanaat en –verzamelaar Michiel Leen duikt in het leven en werk van de legendarische veelschrijver en Grote Belg.

Georges Simenon groeit op in Luik tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij verliest al vroeg zijn vader en komt aan de kost als journalist voor de Gazette de Liège. De jonge Simenon is een roekeloze straatjongen, die met veel branie op zoek gaat naar sensationeel nieuws uit de Luikse demi-monde. Vooral rechtszaken fascineren hem, en veel van de kennis die hij tijdens zijn journalistenjaren opdoet vindt zijn weg naar het latere literaire werk.

Le Petit Sim

Simenon trouwt op zijn negentiende met Régine “Tigy” Renchon en beproeft zijn geluk in Parijs. In 1922 schrijft hij zijn eerste roman populaire. Volgens de legende gebeurt dit op een terras, waar Simenon op zijn echtgenote zat te wachten. Algauw schrijft Simenon voor verschillende opdrachtgevers, en onder verschillende pseudoniemen, waarvan Georges Sim het bekendste is. Le petit Sim wordt op dat ogenblik nog betaald per pagina geleverde kopij, maar door zijn waanzinnige productietempo is de onbeduidende Belgische expat Simenon algauw een rijk man. Tijdens de roaring twenties wordt hij een van de favoriete fuifnummers van de Franse literaire scène.

Du vrai roman

Hoewel de feuilletons hem hoegenaamd geen windeieren leggen, voelt Simenon dat hij meer in zijn mars heeft dan tweestuiversromannetjes voor damesbladen. Omstreeks 1930 is de tijd gekomen om aan zijn literaire sérieux te werken: hij wil eindelijk du vrai roman beginnen schrijven. Simenon schrijft zijn eerste psychologische romans, een genre dat hijzelf roman dur noemt. De verhaalstof wordt zwaarder, pessimistischer, maar de spaarzame schrijfstijl – zijn handelsmerk - blijft. Vroege voorbeelden van het genre zijn Les Fiançailles de Monsieur Hire (1931, in 1989 verfilmd door Patrice Leconte) en La Maison du Canal, een in Limburg gesitueerd familiedrama waarvoor Simenon uit zijn eigen ervaringen put: zijn voorouders aan vaderskant waren immers sluiswachters in Limburg. Hij koopt een motorjacht en laat het drukke Parijse societyleven achter zich op een maandenlange reis langs de Franse, Belgische en Nederlandse kanalen.

Maigret

Wanneer Simenons jacht begin 1930 in het Nederlandse Delfzijl wordt opgehouden, gaat hij in een plaatselijke schippersherberg zitten schrijven. Volgens de legende is het daar, op een koude, mistige ochtend, dat zijn beroemdste creatie het levenslicht ziet: commissaris Jules Maigret, die de held zal worden van een hele serie detectives en wiens naam onlosmakelijk met die van Simenon verbonden zal blijven.
Maigret moet een atypische flic worden. In de jaren 1930 zijn detectiveverhalen meestentijds pulpvertelsels met bordkartonnen personages, waarbij vaak mag blijken dat de butler het gedaan heeft. Maigret is anders. Hij is meer psycholoog dan politieman, en beschouwt zichzelf als een raccomodeur de destinés: iemand die lotsbestemmingen wijzigt. “Begrip” is cruciaal voor Maigret. De misdadigers die hij beroepshalve achternazit, wil hij vooral begrijpen. Het veroordelen van hun misdaden laat hij over aan de rechters, met wie hij vaak in de clinch gaat. Maigret aarzelt immers niet om zijn bevoegdheden te buiten te gaan als dat een zaak vooruit kan helpen. Anderzijds is hij niet te beroerd om mensen vrijuit te laten gaan, wanneer een veroordeling indruist tegen zijn rechtvaardigheidsgevoel. Maigret, met zijn imposante carrure, zijn pijp en karakteristieke overjas vertegenwoordigt in al zijn facetten een solide deugdzaamheid, wat niet noodzakelijk samenvalt met een verknochtheid aan law and order. Ondanks zijn werk als politieman is Jules Maigret geen cowboy of Dirty Harry, eerder een vertegenwoordiger van een ongearticuleerde burgerdeugd.

L’homme qui n’était pas Maigret

Al put Simenon voor de avonturen van Maigret rijkelijk uit zijn ervaringen als misdaadjournalist, veel hebben de schrijver en zijn beroemdste creatie niet gemeen. Maigret is hondstrouw als het op vrouwen aankomt, en al is de commissaris niet vies van een flinke borrel, een alcoholicus is hij zeker niet. Simenons privéleven wordt daarentegen gekenmerkt door systematische ontrouw en een nooit aflatend gevecht met de fles. De schrijver houdt er jarenlang een liaison op na met zijn huishoudster, maar gaat ook op quasidagelijkse basis naar de hoeren. Simenon zal later beweren dat hij vaker de liefde heeft bedreven achter een deur dan in een bed. In een legendarisch interview met Federico Fellini zal de schrijver pochen met tienduizend vrouwen de liefde te hebben bedreven.

Simenon draagt ook de demonen mee uit zijn jeugdjaren in Luik. In de jaren vlak na de Eerste Wereldoorlog is hij lid van een obscuur kunstenaarsgenootschap. Enkele leden van de club zijn zwaar aan de drugs. Eén van hen, de kunstschilder Joseph Klein, wordt op de ochtend na een bacchanaal van het gezelschap dood teruggevonden op de drempel van de Luikse St.-Pholienkerk, opgehangen aan de deurkruk van de toegangspoort. Het lijkt op zelfmoord, maar algauw duiken geruchten op over een afrekening. Simenon zou de laatste geweest zijn die Klein levend heeft gezien. Het voorval laat Simenon nooit meer los en in zijn verhalen wemelt het dan ook van de zelfmoordenaars, meestal verhangenen. Eén van de eerste Maigrets, Le Pendu de Saint-Pholien, heeft het in nauwelijks verbloemde termen over de zaak-Kleine. Biografen vermoeden nog steeds dat Simenon op die manier zijn vroegere kunstbroeders –die in de zaak vrijuit waren gegaan – op hun verantwoordelijkheid wilde wijzen.

USA

Na de Tweede Wereldoorlog maakt Simenon tabula rasa. Hij laat zich scheiden van Tigy en trouwt halsoverkop met zijn Canadese secretaresse Denyse. Over hun ontredderende kennismaking schrijft hij in Trois chambres à Manhattan. Simenon en zijn nieuwe vrouw vestigen zich in de Verenigde Staten. Het is geen gelukkig huwelijk. Simenon zal later aanvoeren dat hij pas in Amerika écht heeft leren drinken. Denyse hoeft daarbij niet voor hem onder te doen. Vechtpartijen en epische ruzies zijn ten huize Simenon schering en inslag. Toch blijft Simenons literaire productie gehandhaafd. Het productieniveau van zijn recordjaren haalt hij niet meer, maar een gemiddelde van vijf à zes romans per jaar(Maigrets meegeteld) blijft de norm.
Intussen is Simenons literaire reputatie gevestigd. Hij onderhoudt briefwisselingen met grote namen uit de Franse én de Amerikaanse letteren. De schrijver, wiens boeken in miljoenen exemplaren over de toonbank gaan, durft luidop te dromen van de Nobelprijs voor de literatuur. Daarnaast is hij begin jaren 1950 nog steeds een gewild societyfiguur. Hij wordt zelfs gevraagd als voorzitter van de jury op het filmfestival van Cannes. Er bestaan foto’s van Simenon met Brigitte Bardot. De schrijver, in smetteloze witte smoking gehesen, onderhoudt zich schijnbaar hoffelijk met het blonde sekssymbool. Pas bij nader inzien merkt de aandachtige toeschouwer dat de gevierde romanauteur de blik ongegeneerd laat afdwalen in het decolleté van La Bardot.

De laatste Maigret

Er is al een paar keer gealludeerd op de waanzinnige hoeveelheden proza die Simenon bij leven produceerde. Onderzoekers verwonderen zich nu nog over zijn snelle schrijftempo en blijven zich afvragen waar hij de inspiratie voor al die boeken vandaan bleef halen. Paradoxaal genoeg was dat ook voor de vakman Simenon een raadsel. Elke roman, of het nu een roman dur of een Maigret was, werd geschreven in een roes van ongeveer een week, waarna de uitgeputte schrijver zijn werkstuk nog even reviseerde en dan naar zijn uitgever stuurde. Tijdens het werk was Simenon niet te genieten. “Je suis en roman,” verklaarde hijzelf die bijzondere agitatie.

Die werkwijze had wel een prijs. Simenon wist na het voltooien van een roman nooit of diezelfde noodzakelijke drive ooit zou terugkomen. Decennialang leefde de meest gelezen auteur van zijn generatie met de vrees dat hij nooit opnieuw zou kunnen schrijven. Die onzekerheid eiste een zware psychologische tol en deed Simenon nog meer naar de fles grijpen – zijn huisdokter zou hem ooit aangeraden hebben nooit meer dan twee flessen rode wijn per dag te drinken.
Uiteindelijk gebeurt het onvermijdelijke pas in 1972. Na het voltooien van Maigret et Monsieur Charles, wil Simenon beginnen aan een volgende verhaal, dat de titel Oscar draagt. Hij moet vaststellen dat het niet lukt. De drive is weg. Simenon, op dat ogenblik bijna zeventig, zal nooit meer een fictieverhaal schrijven. Wel publiceert hij in zijn laatste jaren –hij is intussen gescheiden en naar Zwitserland verhuisd – een aantal autobiografische geschriften, die tot op de dag van vandaag onderwerp vormen voor debat. Biografen hebben in de afgelopen jaren ontdekt dat Simenon het niet steeds even nauw nam met de historische waarheid als het over hemzelf ging.

Georges Simenon, décédé

Georges Simenon sterft in Lausanne op 4 september 1989, hij is dan 86 jaar oud. Zijn dood is wereldwijd voorpaginanieuws. Op zijn eigen verzoek wordt zijn asse in intieme kring verstrooid rondom de grote den in zijn Zwitserse achtertuin.
Sindsdien is de interesse voor zijn werk levendig gebleven. Met de regelmaat van de klok verschijnen nieuwe uitgaven van zijn werk, en tussen 1991 en 2005 werden verschillende Maigrets bewerkt voor televisie, met Bruno Cremer in de hoofdrol. Bij de verkiezing van de Grootste Belg haalde Simenon de tiende plaats in Wallonië. In Vlaanderen werd hij zevenenzeventigste.


Aanraders

De meeste romans van Simenon zijn nog gemakkelijk te vinden bij de tweedehandsboekenboer, zowel in het Frans als in vertaling. De meeste pockets wisselen voor minder dan vijf euro van eigenaar. Enkel het allervroegste werk verscheen nooit in herdruk en is zo goed als onvindbaar geworden. Uitgeverij Presses de la Cité bracht halfweg de jaren 1990 wel een reeks verzamelde werken uit onder de titel “Tout Simenon.” Hieronder vindt u alvast een paar aanraders uit de mer à boire van Simenons oeuvre
Les Fiançailles de Monsieur Hire (1931): Een vereenzaamde kleermaker vult zijn dagen met het bespieden van zijn buurmeisje. Wanneer er in de buurt een brutale roofmoord wordt gepleegd, wordt zijn banale obsessie hem fataal.
Le Pendu de Saint-Pholien (1932): een van de eerste Maigrets en een cruciale roman in het oeuvre van Simenon. Op onverbloemde wijze rekent Simenon af met zijn onverwerkte Luikse verleden. Een claustrofobische vertelling in een voor Simenon atypisch decor.
Le Bourgmestre de Furnes (1938): Joris Terlinck is de burgemeester van Veurne. Hij duldt geen tegenspraak en iedereen is bang van hem. Toch heeft zijn drieste optreden een noodlottige ondertoon. Nietzsche in de polder, kortom.
Lettre à mon juge (1946): Een dokter, veroordeeld voor moord, schrijft in een lange brief aan zijn rechter zijn frustraties van zich af. Een gitzwart verhaal over minderwaardigheidsgevoelens, met een ongewoon seksuele ondertoon. Een van de meest existentialistisch aandoende Simenons. Voor toneel bewerkt door Frank Focketyn.
Maigret aux assises (1959): Ongewone Maigret met veel metaliteraire bedenkingen, waarin Maigret tegen zijn gewoonte in wordt opgeroepen als getuige. De commissaris wikt zijn woorden. Wat is een assisenproces immers anders dan een opbod tussen verhalen?